2. อวิวิตฺตกถาวณฺณนา

[879-880] อิทานิ อวิวิตฺตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺส ปุคฺคลสฺส โย ธมฺโม ปจฺจุปฺปนฺโน, โส เตน อวิวิตฺโต นามาติ อิทํ สกสมเย สนฺนิฏฺฐานํฯ ยสฺมา ปน ปุถุชฺชเนน เตธาตุกา ธมฺมา อปริญฺญาตา, ตสฺมา โส เอกกฺขเณเยว สพฺเพหิปิ เตธาตุเกหิ ธมฺเมหิ อวิวิตฺโตติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เตสญฺเญว, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ผสฺเสหีติอาทิ สพฺเพสํ ผสฺสาทีนํ เอกกฺขเณ ปวตฺติโทสทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อวิวิตฺตกถาวณฺณนาฯ

3. สญฺโญชนกถาวณฺณนา

[881-882] อิทานิ สญฺโญชนกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา อรหา สพฺพํ พุทฺธวิสยํ น ชานาติ, ตสฺมา ตสฺส ตตฺถ อวิชฺชาวิจิกิจฺฉาหิ อปฺปหีนาหิ ภวิตพฺพนฺติ สญฺญาย ‘‘อตฺถิ กิญฺจิ สญฺโญชนํ อปฺปหาย อรหตฺตปฺปตฺตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสงฺฆิกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อตฺถิ กิญฺจิ สกฺกายทิฏฺฐีติอาทิ อรหโต สพฺพสํโยชนปฺปหานทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ สพฺพํ พุทฺธวิสยนฺติ ปญฺหทฺวเย อรหโต สพฺพญฺญุตญฺญาณาภาเวน ปฏิเสโธ กโต, น อวิชฺชาวิจิกิจฺฉานํ อปฺปหาเนนฯ อิตโร ปน เตสํ อปฺปหีนตํ สนฺธาย เตน หีติ ลทฺธิํ ปติฏฺฐเปติฯ สา อโยนิโส ปติฏฺฐาปิตตฺตา อปฺปติฏฺฐิตาว โหตีติฯ

สญฺโญชนกถาวณฺณนาฯ

4. อิทฺธิกถาวณฺณนา

[883-884] อิทานิ อิทฺธิกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อิทฺธิ นาเมสา กตฺถจิ อิชฺฌติ, กตฺถจิ น อิชฺฌติ, อนิจฺจาทีนํ นิจฺจาทิกรเณ เอกนฺเตเนว น อิชฺฌติฯ สภาคสนฺตติํ ปน ปริวตฺเตตฺวา วิสภาคสนฺตติกรเณ วา สภาคสนฺตติวเสเนว จิรตรปฺปวตฺตเน วา เยสํ อตฺถาย กริยติ, เตสํ ปุญฺญาทีนิ การณานิ นิสฺสาย กตฺถจิ อิชฺฌติ, ภิกฺขูนํ อตฺถาย ปานียสฺส สปฺปิขีราทิกรเณ วิย มหาธาตุนิธาเน ทีปาทีนํ จิรสนฺตานปฺปวตฺตเน วิย จาติ อิทํ สกสมเย สนฺนิฏฺฐานํฯ ยํ ปน อายสฺมา ปิลินฺทวจฺโฉ รญฺโญ ปาสาทํ สุวณฺณนฺเตฺวว อธิมุจฺจิ, ตํ นิสฺสาย เยสํ ‘‘อตฺถิ อธิปฺปายอิทฺธี’’ติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย อตฺถิ อธิปฺปายอิทฺธีติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺสฯ ตตฺถ อธิปฺปายอิทฺธีติ อธิปฺปายอิทฺธิ, ยถาธิปฺปายํ อิชฺฌนอิทฺธีติ อตฺโถฯ อามนฺตาติ ลทฺธิมตฺเต ฐตฺวา ปฏิญฺญา ปรวาทิสฺสฯ อถ นํ อนิจฺจาทีนํ นิจฺจาทิตาย อนุยุญฺชิตุํ นิจฺจปณฺณา รุกฺขา โหนฺตูติอาทิมาหฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวฯ ลทฺธิปติฏฺฐาปเน สุวณฺโณ จ ปนาสีติ รญฺโญ ปุญฺญูปนิสฺสเยน อาสิ, น เกวลํ เถรสฺส อธิปฺปาเยเนวฯ ตสฺมา อสาธกเมตนฺติฯ

อิทฺธิกถาวณฺณนาฯ

5. พุทฺธกถาวณฺณนา

[885] อิทานิ พุทฺธกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ฐเปตฺวา ตสฺมิํ ตสฺมิํ กาเล สรีรเวมตฺตตํ อายุเวมตฺตตํ ปภาเวมตฺตตญฺจ เสเสหิ พุทฺธธมฺเมหิ พุทฺธานํ พุทฺเธหิ หีนาติเรกตา นาม นตฺถิฯ เยสํ ปน อวิเสเสเนว อตฺถีติ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย อตฺถิ พุทฺธานนฺติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ พุทฺธธมฺเมหิ อนุยุญฺชิตุํ สติปฏฺฐานโตติอาทิมาหฯ อิตโร เตสํ วเสน หีนาติเรกตํ อปสฺสนฺโต ปฏิกฺขิปติเยวาติฯ

พุทฺธกถาวณฺณนาฯ

6. สพฺพทิสากถาวณฺณนา

[886] อิทานิ สพฺพทิสากถา นาม โหติฯ ตตฺถ จตูสุ ทิสาสุ เหฏฺฐา อุปรีติ สมนฺตโต โลกธาตุสนฺนิวาสํ, สพฺพโลกธาตูสุ จ พุทฺธา อตฺถีติ อตฺตโน วิกปฺปสิปฺปํ อุปฺปาเทตฺวา ‘‘สพฺพทิสาสุ พุทฺธา ติฏฺฐนฺตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ มหาสงฺฆิกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ปุรตฺถิมายาติ ปุฏฺโฐ สกฺยมุนิํ สนฺธาย ปฏิกฺขิปติฯ ปุน ปุฏฺโฐ ลทฺธิวเสน อญฺญโลกธาตุยํ ฐิตํ สนฺธาย ปฏิชานาติฯ กินฺนาโม โส ภควาติอาทิ ‘‘สเจ ตฺวํ ชานาสิ, นามาทิวเสน นํ กเถหี’’ติ โจทนตฺถํ วุตฺตํฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพติฯ

สพฺพทิสากถาวณฺณนาฯ

7. ธมฺมกถาวณฺณนา

[887-888] อิทานิ ธมฺมกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา รูปาทโย รูปาทิสภาเวน นิยตา น ตํ สภาวํ วิชหนฺติ, ตสฺมา สพฺพธมฺมา นิยตาติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานญฺเจว เอกจฺจานญฺจ อุตฺตราปถกานํ; เต สนฺธาย สพฺเพ ธมฺมาติ ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘สเจ เต นิยตา, มิจฺฉตฺตนิยตา วา สิยุํ สมฺมตฺตนิยตา วา, อิโต อญฺโญ นิยาโม นาม นตฺถี’’ติ โจเทตุํ มิจฺฉตฺตนิยตาติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปฏิกฺเขโป จ ปฏิญฺญา จ ปรวาทิสฺสฯ รูปํ รูปฏฺเฐนาติอาทิ เยนตฺเถน นิยตาติ วทติ, ตสฺส วเสน โจเทตุํ วุตฺตํฯ ตตฺรายํ อธิปฺปาโย – รูปญฺหิ รูปฏฺเฐน นิยตนฺติ รูปํ รูปเมว, น เวทนาทิสภาวนฺติ อธิปฺปาเยน วตฺตพฺพํ, อิโต อญฺญถา น วตฺตพฺพํฯ กสฺมา? รูปฏฺฐโต อญฺญสฺส รูปสฺส อภาวาฯ รูปสภาโว หิ รูปฏฺโฐ, รูปสภาโว จ รูปเมว, น รูปโต อญฺโญฯ เวทนาทีหิ ปนสฺส นานตฺตปญฺญาปนตฺถํ เอส โวหาโร โหตีติฯ ตสฺมา ‘‘รูปํ รูปฏฺเฐน นิยต’’นฺติ วทนฺเตน รูปํ นิยตนฺติ วุตฺตํ โหติฯ นิยตญฺจ นาม มิจฺฉตฺตนิยตํ วา สิยา สมฺมตฺตนิยตํ วา, อิโต อญฺโญ นิยาโม นาม นตฺถีติฯ อถ กสฺมา ปฏิชานาตีติ? อตฺถนฺตรวเสนฯ รูปํ รูปฏฺเฐน นิยตนฺติ เอตฺถ หิ รูปํ รูปเมว, น เวทนาทิสภาวนฺติ อยมตฺโถฯ ตสฺมา ปฏิชานาติฯ อิโต อญฺญถา ปนสฺส นิยตตฺตํ นตฺถีติ ปุน เตเนว นเยน โจเทตุํ มิจฺฉตฺตนิยตนฺติอาทิมาห ฯ ตํ สพฺพํ อุตฺตานตฺถเมวฯ เตน หิ รูปนฺติ ลทฺธิปิ อโยนิโส ปติฏฺฐาปิตตฺตา อปฺปติฏฺฐิตาว โหตีติฯ

ธมฺมกถาวณฺณนาฯ

8. กมฺมกถาวณฺณนา

[889-891] อิทานิ กมฺมกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ยสฺมา ทิฏฺฐธมฺมเวทนียาทีนิ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียฏฺฐาทีหิ นิยตานิ, ตสฺมา สพฺเพ กมฺมา นิยตา’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เตสญฺเญว; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียฏฺเฐน นิยตนฺติ เอตฺถ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียํ ทิฏฺฐธมฺมเวทนียฏฺฐเมวฯ สเจ ทิฏฺเฐว ธมฺเม วิปากํ ทาตุํ สกฺโกติ เทติ, โน เจ อโหสิกมฺมํ นาม โหตีติ อิมมตฺถํ สนฺธาย ปฏิญฺญา สกวาทิสฺสฯ มิจฺฉตฺตสมฺมตฺตนิยามวเสน ปเนตํ อนิยตเมวาติ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติฯ

กมฺมกถาวณฺณนาฯ

เอกวีสติโม วคฺโคฯ

22. พาวีสติมวคฺโค

1. ปรินิพฺพานกถาวณฺณนา

[892] อิทานิ ปรินิพฺพานกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ‘‘ยสฺมา อรหา สพฺพญฺญุวิสเย อปฺปหีนสํโยชโนว ปรินิพฺพายติ, ตสฺมา อตฺถิ กิญฺจิ สํโยชนํ อปฺปหาย ปรินิพฺพาน’’นฺติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ เหฏฺฐา วุตฺตนยเมวาติฯ

ปรินิพฺพานกถาวณฺณนาฯ

2. กุสลจิตฺตกถาวณฺณนา

[894-895] อิทานิ กุสลจิตฺตกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ยสฺมา อรหา สติเวปุลฺลปฺปตฺโต ปรินิพฺพายนฺโตปิ สโต สมฺปชาโนว ปรินิพฺพาติ, ตสฺมา กุสลจิตฺโต ปรินิพฺพายตีติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ อนฺธกานํ; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ยสฺมา กุสลจิตฺโต นาม ปุญฺญาภิสงฺขาราภิสงฺขรณาทิวเสน โหติ, ตสฺมา เตนตฺเถน โจเทตุํ อรหา ปุญฺญาภิสงฺขารนฺติอาทิมาหฯ เสสเมตฺถ ยถาปาฬิเมว นิยฺยาติฯ สโต สมฺปชาโนติ อิทํ ชวนกฺขเณ กิริยสติสมฺปชญฺญานํ วเสน อสมฺโมหมรณทีปนตฺถํ วุตฺตํ, น กุสลจิตฺตทีปนตฺถํฯ ตสฺมา อสาธกนฺติฯ

กุสลจิตฺตกถาวณฺณนาฯ

3. อาเนญฺชกถาวณฺณนา

[896] อิทานิ อาเนญฺชกถา นาม โหติฯ ตตฺถ ภควา จตุตฺถชฺฌาเน ฐิโต ปรินิพฺพายีติ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘อรหา อาเนญฺเช ฐิโต ปรินิพฺพายตี’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอกจฺจานํ อุตฺตราปถกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ ปกติจิตฺเตติ ภวงฺคจิตฺเตฯ สพฺเพ หิ สญฺญิโน สตฺตา ภวงฺคจิตฺเต ฐตฺวา ภวงฺคปริโยสาเนน จุติจิตฺเตน กาลํ กโรนฺติฯ อิติ นํ อิมินา อตฺเถน โจเทตุํ เอวมาหฯ ตตฺถ กิญฺจาปิ จตุโวการภเว อรหโต ปกติจิตฺตมฺปิ อาเนญฺชํ โหติ, อยํ ปน ปญฺโห ปญฺจโวการภววเสน อุทฺธโฏฯ ตสฺมา โน จ วต เร วตฺตพฺเพติ อาหฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติฯ

อาเนญฺชกถาวณฺณนาฯ

4. ธมฺมาภิสมยกถาวณฺณนา

[897] อิทานิ ธมฺมาภิสมยกถา นาม โหติฯ ตตฺถ อตีตภเว โสตาปนฺนํ มาตุกุจฺฉิยํ วสิตฺวา นิกฺขนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อตฺถิ คพฺภเสยฺยาย ธมฺมาภิสมโย’’ติ เยสํ ลทฺธิ, เสยฺยถาปิ เอกจฺจานํ อุตฺตราปถกานํ, เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ อถ นํ ‘‘ยทิ ตตฺถ ธมฺมาภิสมโย อตฺถิ, ธมฺมาภิสมยสฺส การเณหิ ธมฺมเทสนาทีหิ ภวิตพฺพ’’นฺติ โจเทตุํ อตฺถิ คพฺภเสยฺยาย ธมฺมเทสนาติอาทิมาหฯ สุตฺตสฺสาติอาทิ ภวงฺควารํ สนฺธาย วุตฺตํฯ คพฺภเสยฺยาย หิ เยภุยฺเยน ภวงฺคเมว ปวตฺตติฯ เตเนว สตฺโต กิริยมยปฺปวตฺตาภาวา สุตฺโต, ภาวนานุโยคสฺส อภาวา ปมตฺโต, กมฺมฏฺฐานปริคฺคาหกานํ สติสมฺปชญฺญานํ อภาวา มุฏฺฐสฺสติ อสมฺปชาโน นาม โหติ, ตถารูปสฺส กุโต ธมฺมาภิสมโยติ?

ธมฺมาภิสมยกถาวณฺณนาฯ

5-7. ติสฺโสปิกถาวณฺณนา

[898-900] อิทานิ ติสฺโสปิกถา นาม โหนฺติฯ ตตฺถ อจิรชาตานํ ปน โสตาปนฺนานํ อรหตฺตปฺปตฺติํ สุปฺปวาสาย จ อุปาสิกาย สตฺตวสฺสิกํ คพฺภํ ทิสฺวา ‘‘อตฺถิ คพฺภเสยฺยาย อรหตฺตปฺปตฺตี’’ติ จ สุปิเน อากาสคมนาทีนิ ทิสฺวา ‘‘อตฺถิ ธมฺมาภิสมโย’’ติ จ ‘‘อตฺถิ ตตฺถ อรหตฺตปฺปตฺตี’’ติ จ อิธาปิ เยสํ ลทฺธิโย, เสยฺยถาปิ เตสญฺเญว; เต สนฺธาย ปุจฺฉา สกวาทิสฺส, ปฏิญฺญา อิตรสฺสฯ เสสเมตฺถ ปุริมกถา สทิสเมวาติฯ

ติสฺโสปิกถาวณฺณนาฯ